ЭРЧИМЖСЭН МАЛ АЖ АХУЙ
“Хүнсний гол нэрийн бараа, бүтээгдэхүүний үнийг тогтворжуулах” дэд хөтөлбөрийн хүрээнд “Мах, мах-сүүний чиглэлийн үхрийн, махны чиглэлийн хонь, гахай, тахианы цогцолбор аж ахуйг шинээр байгуулах, өргөжүүлэх” төсөл сонгон шалгаруулж, махны чиглэлийн үхрийн аж ахуй эрхэлж буй 14 аж ахуйн нэгжид 24.7 тэрбум төгрөгийн зээл олгов.
“Эрчимжсэн мал аж ахуйн хөгжлийг дэмжих” хөтөлбөрийн хүрээнд олгосон зээл /сая.төг/
| 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | Нийт |
| 3172.5 | 2170.1 | 3254.3 | 1909.0 | 709.0 | 11214.9 |
2016 оны 07 сарын 07 өдрийн Хүнс, хөдөө аж ахуйн сайдын А/103 тоот тушаалаар Сүүний чиглэлийн үхэр үржүүлж буй аж ахуйн нэгжүүдэд зээлийн дэмжлэг үзүүлэх төсөлд 20 аж ахуйн нэгжид 300 сая/төг, Эрчимжсэн мал аж ахуй эрхлэгчдэд таримал тэжээл тариалахад дэмжлэг үзүүлэх төсөлд 300 сая/төг, Гахайны аж ахуйн төсөлд 109 сая/төг-ийн дэмжлэгийг Мал хамгаалах сангаар дамжуулан 11214.9 сая төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээлийг эрчимжсэн мал аж ахуй эрхлэгчдэд олгосон.
Эрчимжсэн фермерийн аж ахуй.
Хот суурин газрын хүн амыг аюулгүй хүнс тэжээлээр хангах хэрэгцээ шаардлагын улмаас эрчимжсэн мал аж ахуйг хөгжүүлэх талаар төр засгаас ихээхэн анхаарч байгаа билээ. Үүнтэй холбоотойгоор сүүлийн жилүүдэд эрчимжсэн фермерийн аж ахуйн тоо, энэ чиглэлийн бизнес эрхлэгчдийн тоо нэмэгдсээр байна.
Сүүний чиглэлийн эрчимжсэн аж ахуйн үхэр: Фермд байгаа сүүний чиглэлийн 61000 толгой үхрийн 25% 15250 толгой нь цэвэр үүлдрийн үнээ бөгөөд өдөрт дунджаар 1 үнээнээс 18 литр сүү, үлдсэн 75% буюу 45750 толгой нь эрлийз үнээ 1 үнээнээс 8 литр сүү дунджаар өгч байна. Жилдээ 41 сая литр сүү импортлодог,үүнийг дотооддоо үйлдвэрлэхийн тулд арвин ашиг шимтэй сүүний чиглэлийн 7000 орчим үхэр импортлон нутагшуулах шаардлага байна.
| 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | |
| Бүгд | 284 | 599 | 750 | 980 | 1035 | 1294 | 1662 | 1713 | 3395 | 3138 | 2739 | 2004 |
| Сүүний үхрийн ферм | 186 | 395 | 494 | 412 | 523 | 649 | 901 | 977 | 1332 | 1554 | 1172 | 1472 |
| Махны үхрийн ферм | 11 | 7 | 10 | 48 | 94 | 101 | 64 | 78 | 88 | 351 | 248 | 178 |
| Мах, ноосны хонины ферм | 12 | 13 | 15 | 57 | 107 | 128 | 200 | 229 | 1251 | 236 | 397 | 174 |
| Сүүний чиглэлийн ямааны ферм | - | - | - | - | - | - | - | - | 9 | 4 | 6 | 7 |
| Гахайн ферм | 21 | 72 | 79 | 172 | 135 | 190 | 187 | 181 | 314 | 476 | 331 | Өрх - 980 Ферм -70 |
| Тахиан ферм | 38 | 81 | 111 | 225 | 105 | 148 | 217 | 152 | 319 | 405 | 244 | Өрх - 1269 Ферм -40 |
| Зөгийн ферм | 16 | 31 | 40 | 56 | 58 | 68 | 81 | 89 | 64 | 299 | 161 | Өрх - 445 Ферм -60 |
| Туулайн ферм | - | - | 1 | 10 | 23 | 10 | 12 | 7 | 18 | 30 | 50 | Өрх - 25 Ферм -3 |
Сүүний үхрийн аж ахуйн тоо
| Фермерийн аж ахуйн тоо |
Үхрийн тоо |  |
|
| 2006 | 395 | 8012 | |
| 2007 | 494 | 10070 | |
| 2008 | 412 | 12648 | |
| 2009 | 523 | 19298 | |
| 2010 | 649 | 21412 | |
| 2011 | 901 | 27501 | |
| 2012 | 977 | 32876 | |
| 2013 | 1332 | 46376 | |
| 2014 | 1554 | 59799 | |
| 2015 | 1172 | 61981 | |
| 2016 | 1472 | 60998 |
Махны үхрийн аж ахуйн тоо
| Фермерийн аж ахуйн тоо |
Үхрийн тоо |  |
|
| 2006 | 7 | 1334 | |
| 2007 | 10 | 1705 | |
| 2008 | 48 | 5285 | |
| 2009 | 94 | 10992 | |
| 2010 | 101 | 11307 | |
| 2011 | 64 | 11069 | |
| 2012 | 78 | 11247 | |
| 2013 | 88 | 5925 | |
| 2014 | 351 | 12705 | |
| 2015 | 248 | 20847 | |
| 2016 | 178 | 17698 |
Мах, ноосны хонины аж ахуйн тоо
| Фермерийн аж ахуйн тоо |
Хонины тоо |  |
|
| 2006 | 13 | 6750 | |
| 2007 | 15 | 7350 | |
| 2008 | 57 | 30619 | |
| 2009 | 107 | 89183 | |
| 2010 | 128 | 101681 | |
| 2011 | 200 | 161597 | |
| 2012 | 229 | 253810 | |
| 2014 | 236 | 43388 | |
| 2015 | 397 | 65768 | |
| 2016 | 174 | 91404 |
Гахайн аж ахуйн тоо
| Фермерийн аж ахуйн тоо |
Гахайн тоо |  |
|
| 2006 | 72 | 8948 | |
| 2007 | 79 | 10000 | |
| 2008 | 172 | 11842 | |
| 2009 | 135 | 19959 | |
| 2010 | 190 | 15064 | |
| 2011 | 187 | 16779 | |
| 2012 | 181 | 17775 | |
| 2013 | 314 | 31501 | |
| 2014 | 476 | 32094 | |
| 2015 | 331 | 29946 | |
| 2016 | Ферм - 70 | 35704 | |
| Өрх - 980 |
Тахианы аж ахуйн тоо
| Фермерийн аж ахуйн тоо |
Тахианы тоо |  |
|
| 2006 | 81 | 390173 | |
| 2007 | 111 | 395200 | |
| 2008 | 225 | 307164 | |
| 2009 | 105 | 396551 | |
| 2010 | 148 | 397468 | |
| 2011 | 217 | 451705 | |
| 2012 | 152 | 594436 | |
| 2013 | 319 | 544234 | |
| 2014 | 405 | 761973 | |
| 2015 | 244 | 761794 | |
| 2016 | Ферм - 40 | 880114 | |
| Өрх - 1269 |
Зөгийн аж ахуйн тоо
| Аж ахуйн тоо | Зөгийн бүлийн тоо | ||
| 2008 | 56 | 1676 | |
| 2009 | 58 | 2208 | |
| 2010 | 68 | 2255 | |
| 2011 | 81 | 2835 | |
| 2012 | 89 | 2707 | |
| 2013 | 4624 | ||
| 2014 | 299 | 5876 | |
| 2015 | 161 | 6309 | |
| 2016 | Ферм - 60 | 9276 | |
| Өрх - 445 |
2008-2017 оны хооронд импортолсон үхэр
| № | Импортлосон аж ахуйн нэгж, иргэн | Экспортлосон улс, он | Товарын чиглэл, үүлдэр | Тоо, толгой | Хөрөнгө оруулалт | Байршил, тайлбар | |
| Улсын | Хувийн | ||||||
| 1 | Улаанбаатар, Сүү үйлдвэрлэлийг дэмжих төслөөр | БНХАУ, 2008 | Сүү, хар тарлан | 300 | 690,0 | - | 5-н цогцолбор аж ахуй |
| 2 | Улаанбаатар, ХУД, “Өрнөх дэвжих”ХХК | БНХАУ, 2009 | Сүү, хар тарлан | 75 | 150,0 | - | 5 таваар нь эргэн төлөгдөх гэрээгээр иргэдэд олгосон |
| 3 | Дорноговь, иргэн Б. Наранцэцэг | БНХАУ, 2011 | Сүү, хар тарлан | 5 | - | 20 | Замын-Үүд |
| 4 | Улаанбаатар хот | БНХАУ, 2011 | Сүү, хар тарлан | 25 | - | 100.0 | Багануур |
| 5 | Улаанбаатар, ХУД, Өлзийт хороолол, “Тайширын хүлэг”ХХК | БНХАУ, 2011 | Сүү, хар тарлан | 75 | - | 300.0 | Гавьжийн шанд цогцолбор ферм |
| 6 | Сэлэнгэ, Цагааннуур сум, “Гацуурт”ХХК | Франц, 2011, 2012 | Махны Лимүзин | 414 | 2000.0 | 1000.0 | Цогцолбор ферм |
| 7 | Хэнтий, “ Өлзийт тосгон”, “Атарчандгана”ХХК | БНХАУ, 2010, 2011 | Сүү, хар тарлан | 300 | - | 1200.0 | Цогцолбор ферм |
| 8 | “Мон дулаан” ХХК | Франц, 2013 | Сүү, махны | 160 | - | 1800.0 | Цогцолбор ферм |
| 9 | “Баянчандмань милк” ХХК | Франц, 2013 | Сүү, махны | 50 | - | 600.0 | Цогцолбор ферм |
| 10 | “Нүүдэлчин” ХХК | Франц | Монтбелярд | 155 | Төв аймаг Архуст сум | ||
| 11 | “Говь хурх” ХХК | Словак | Шар тарлан | 165 | Төв аймгийн Баян сум | ||
| 12 | Ундармал мильк ХХК | Герман | Шар тарлан | 31 | Төв аймгийн Баянчандмань | ||
| 13 | “Сүү” ХХК | Герман | Хар тарлан | 300 | Сэлэнгэ аймгийн Мандал | ||
| 14 | “Монтаримал” ХХК | Герман | Швецийн бор | 64 | Төв аймгийн Баянчандмань | ||
| Нийт | 2119 | ||||||
Сүүлийн 3-н жилийн үзүүлэлтээрээ 2017 онд Улсын аварга фермерээр шалгарсан иргэд, аж ахуйн нэгж
- Төв аймаг, Борнуур сум, Өгөөмөр багийн фермер Б.Баяржаргал нь 1997 оноос эхлэн хар тарлан үүлдрийн үхрийн тоо толгойг өсгөх, үүлдэр угсааг сайжруулж, нэгжээс авах ашиг шимийг нэмэгдүүлэн, жилд 20-30 үнээ саалинд хамруулж нэг үнээнээс 5490-5795 литр сүү саасан бөгөөд зах зээлд жилд дунджаар 109800-173850 литр сүү бэлтгэн хэрэглээнд нийлүүлж, 5-13 толгой өсвөр насны ашиг шим өндөртэй үхэр зах зээлд нийлүүлж 65000,0-80000,0 мянган төгрөгийн орлого олсон ба мал аж ахуйн үйлдвэрлэлдээ 50000,0-65000,0 мянган төгрөгний хөрөнгө оруулалт хийж ажилласан байна.
- Төв аймаг, Борнуур сум, Нарт багийн фермер Б.Лувсандорж нь 2004 оноос эхлэн үхрийн тоо толгойг өсгөх , үүлдэр угсааг сайжруулж, нэгжээс авах ашиг шимийг нэмэгдүүлэн, жилдээ 35-37 үнээ саалинд хамруулж жилд дунджаар 15975-28548 литр сүү сааж зах зээлд 90000-98000 л сүү бэлтгэн нийлүүлж, 37000,0-45000,0 мянган төгрөгийн орлого олсон бөгөөд өөрийн үйлдвэрлэлийг өргөжүүлэхэд зориулан 4000,0-15000,0 мянган төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийсэн байна.
- Улаанбаатар хот, СХД, 13 дугаар хороо, “Нионшэль” ХХК нь 2009 оноос үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн. Итали улсын “ТЕСНNO” компаний бүрэн автомат тоног төхөөрөмж болон байгаль орчинд халгүй техник, технологийг нэвтрүүлж, орчны ариун цэвэр, эрүүл ахуйн шаардлагыг хангасан экологийн цэвэр бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх нөхцлийг бүрдүүлэн ажиллаж байна. 2016 онд “Родинат” үүлдрийн 42 мянган өндлөгч тахиатай болж, жилд 7,5-7,8 сая ширхэг өндөг, 50 гаруй тн тахианы мах бэлтгэн худалдан борлуулж, нийслэлийн хүн амын хүнсний хэрэгцээг хангахад тодорхой хувь нэмэр оруулсан.
- Улаанбаатар хот, СХД, 21 дүгээр хорооны фермер Д.Алтангэрэл нь 27 жил мал малласан бөгөөд сүүлийн арван жил Эрчимжсэн мал аж ахуй эрхэлж, 170 гаруй үхэртэй болсон. 50 гаруй үхэр нь сүүний чиглэлийн бөгөөд жилдээ нэг үнээнээс 4000-4200 литр сүү авч өөрийн хэрэгцээний өвс тэжээлийг бэлтгэдэг. Мөн эрчимжсэн аж ахуйтай зэрэгцүүлэн бэлчээрийн мал аж ахуй эрхлэдэг.
- Орхон аймаг, Баян-Өндөр сум, Говил багийн фермер Б.Баттөр нь 2009 онд “MS” малчны бүлгийг үүсгэн байгуулж 25 үнээтэй сүүний үхрийн аж ахуй эрхлэж эхэлсэн. Өнөөгийн байдлаар Алатау үүлдрийн 80 үнээтэй сүүний үхрийн аж ахуйтай.Нэг үнээнээс жилд дунджаар 4710 литр сүү авдаг, тус ферм үндсэн 6 ажилтантай, хавар, намар 2 сарын хугацаатай 10 түр ажлын байр бий болгож байна. Малчид, саальчдын сарын дундаж цалин 410 мянган төгрөг, жилийн 42 сая төгрөгийн цалингийн сантай үйл ажиллагаа явуулж байна. Үхэр сүргийнхээ үүлдэр угсааг сайжруулах зорилгоор Алатау үүлдрийн бухыг үндсэн сайжруулагчаар ашиглаж орон нутгийн малчид, мал бүхий иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд жил бүр 18-21 толгой хээлтүүлэгч, 30-40 толгой хээлтэгчийг худалдан борлуулж байна.
