2018 оны эцсийн байдлаар 1899 аж ахуй нэгж, өрхөд 75.2 мянган  сүүний үхэр, 330 аж ахуйн нэгж, өрхөд 23.8 мянган махны үхэр, 87 аж ахуйн нэгжид 32.0 мянган мах, ноосны нарийн, нарийвтар ноост хонь, 845 өрх, аж ахуйн нэгжид 29.4 мянган гахай, 1176 өрх, аж ахуйн нэгжид 1.2 сая өндөглөгч тахиа, 419 өрх, аж ахуйн нэгжид  8848  бүл зөгий, мөн түүнчлэн зарим иргэд цаа буга, илжиг, загас, цөөн тооны цацагт хяруул, галуу, нугас, туулай зэргийг үржүүлж байна. Гахайн аж ахуйд хүндрэлтэй байдал үүсээд байна. Энэ төрлийн үржлийн аж ахуй байхгүйгээс сүрэг сэлбэх боломжгүй, янз бүрийн өвчин эмгэгт өртөх зэрэг шалтганаар 2019 оны эхэнд 3000 гаруй гахайг зориудын устгалд оруулсан. Мөн гахай үржүүлэгчид гахайн аж ахуйн үржлийн ажлыг сайжруулах санаачлага гаргах боловч хөрөнгө, зээлийн дутагдалтай байдлаас шалтгаалан тэдний асуудал шийдэгдэж  чадахгүй  байна. 

Монгол орны цаг агаарын өөрчлөлт, ган зудын давтамж, газрын доройтол, бэлчээрийн хомсдол, даацын хэтрэлт, малын тооны хэт өсөлт, тэжээлийн  хангамж хүрэлцээгүй зэрэг нь нөөцийн хязгаарлагдмал байдлыг үүсгэж, мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийг шинжлэх ухааны үндэслэлтэй зохион байгуулах, малчдын эрэлт хэрэгцээнд тулгуурласан бодлого, төлөвлөлтийн арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх  шаардлага бий болоод байна.

Хот суурин газрын хүн амыг аюулгүй хүнс тэжээлээр хангах хэрэгцээ шаардлагын улмаас эрчимжсэн мал аж ахуйг хөгжүүлэх талаар төр засгаас ихээхэн анхаарч байгаа билээ. Үүнтэй холбоотойгоор сүүлийн жилүүдэд эрчимжсэн фермерийн аж ахуйн тоо, энэ чиглэлийн бизнес эрхлэгчдийн тоо нэмэгдсээр байна.

Эрчимжсэн мал аж ахуй болон тэжээвэр амьтдын судалгааг энд дарж үзнэ үү

Сүүний үхрийн аж ахуйн тоо

	Фермерийн аж ахуйн тоо	Үхрийн тоо
2010	649	21412
2015	1172	61981
2016	1472	60998
2017	1727	74077
2018	1899	75217

Махны үхрийн аж ахуйн тоо

	Фермерийн аж ахуйн тоо	Үхрийн тоо
2010	101	11307
2015	248	20847
2016	178	17698
2017	236	28788
2018	330	23794

Мах, ноосны хонины аж ахуйн тоо

	Фермерийн аж ахуйн тоо	Хонины тоо
2010	128	101681
2015	397	65768
2016	174	91404
2017	1511	353165
2018	1687	440447

Гахайн аж ахуйн тоо

	Фермерийн аж ахуйн тоо	Гахайн тоо
2010	190	15064
2015	331	29946
2016	Ферм - 70 Өрх - 980	35704
2017	Ферм - 34 Өрх - 915	28440
2018	Ферм - 54 Өрх - 792	29442

Тахианы аж ахуйн тоо

	Фермерийн аж ахуйн тоо	Тахианы тоо
2010	148	397468
2015	244	761794
2016	Ферм - 40 Өрх - 1269	880114
2017	Ферм - 40 Өрх - 1157	798439
2018	Ферм - 37 Өрх - 1139	1247392

Зөгийн аж ахуйн тоо

	Аж ахуйн тоо	Зөгийн бүлийн тоо
2010	68	2255
2015	161	6309
2016	Ферм - 60 Өрх - 445	9276
2017	Ферм - 31 Өрх - 397	11492
2018	Ферм - 75 Өрх - 344	8848

2018 онд  эрчимжсэн мал аж ахуйн чиглэлээр хийсэн ажлууд:

1. Малын удмын сангийн үндэсний төвийн үйл ажиллагааг өргөжүүлэн, малын үржүүлэг, биотехнологийн ажил, үйлчилгээг дэлхийн жишигт нийцсэн технологиор өргөн цар хүрээтэйгээр явуулах үндэсний чадавхийг бий болгох зорилгоор “Монгол мал” үндэсний хөтөлбөрт тусгагдсан томоохон зорилтыг хэрэгжүүлэх хүрээнд Дархан-Уул аймгийн Хонгор сумын нутагт 22.3 га газар цогцолбор аж ахуй 2018 оны 07 дугаар сарын 03-ны өдөр нээлтээ хийн, үйл ажиллагаагаа эхлээд байна. Малын нөхөн үржихүйн биотехнологийн ололтыг нэвтрүүлэх ажлыг эрчимжүүлэн бүрэн хүчин чадалтай лабораторийг малын генийн санг баяжуулж дотоодод үйлдвэрлэх гойд ашигт шимт малын гүн хөлдөөсөн үрийн хэмжээг нэмэгдүүлэх зорилгоор тохижуулсан. Малын удмын сангийн үндэсний төвд гүн хөлдөсөн 53681 /Дэлгэрэнгүй мэдээллийг энд дарж үзнэ үү/ үрүүд байна. Иргэд. аж ахуйн нэгжүүд захиалгаар үйлчлүүлж байна. 
2. Сүүний үхрийн гарваль, ашиг ашиг шимийн бүртгэл мэдээллийн санд эрчимжсэн мал аж ахуй эрхлэх бүс нутгийн 9 ферм, 293 тугал, 10321 сүүний гарц, сүүний бүрэлдэхүүний гурван үндсэн үзүүлэлт, 1331 үхрийн амьдын жингийн бүртгэл, мэдээллийг нэмсэн.
3. Тоо толгой нь цөөрч, удмын сан нь алдагдах хэмжээнд хүрсэн малын шилмэл хээлтүүлэгчээс үр, хөврөл  нөөцлөх, удмын санг хамгаалах зорилгоор тухайн  үүлдэр, үржлийн хэсгийн малыг гаргаж авахад оролцсон малын хээлтэгч, хээлтүүлэгчийг импортлон зохиомол хээлтүүлэг хийх /биотехнологийн шинжлэх ухааны хамгийн хялбар, оновчтой, хямд арга/, мал амьтны удам зүйг сайжруулах тоо толгойг богино хугацаанд өсгөх ажлыг зохион байгуулж байна.
4. 2018 онд сүүний чиглэлийн үхрийн аж ахуй эрхэлж байгаа нийслэлийн ойролцоох аж ахуйн нэгжүүдэд хөнгөлөлттэй зээлийн дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор төсөл сонгон шалгаруулалт явуулснаар нийт 39 төсөл ирүүлснийг ажлын хэсгийн хурлаар хэлэлцүүлэн  малын чанарыг сайжруулах, фермийн байр засах, тэжээлийн нөөц бүрдүүлэх болон тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл хийхэд нь зориулж сүүний чиглэлийн үхрийн аж ахуй эрхлэгч 27 аж ахуйн нэгжид нийт 509 сая төгрөгийн зээлийг 5-н жилийн хугацаатай жилийн 3,6 хувийн хүүтэй  олгох ажлыг зохион байгуулав.
5. Эрчимжсэн аж ахуйн тэжээлийн үйлдэрлэл нэмэгдүүлэх зорилгоор "Уурагт таримал тэжээл тариалж тэжээлийн нөөц нэмэгдүүлэх” төсөл зарлан 17 аж ахуйн нэгжийг сонгон 1.0 тэрбум төгрөгийн зээл олгосноор энэ онд тэжээлийн ургамал тариалалт 1000 га-гаар нэмэгдэв.  Мөн энэ онд ЖДҮХС-аас төслийн шаардлага хангасан мах, сүүний үхрийн фермерийн 30 аж ахуйн нэгжид 14.1 тэрбум төгрөгийн зээлийн
6. Сүүний боловсруулах үйлдвэрүүдийг түүхий эдээр тогтвортой хангах, сүүний чиглэлийн эрчимжсэн аж ахуйг дэмжих зорилгоор сүүний хөргөлтийн танк 10 ш, цахилгаан хөдөлгөөнт 144 ш-ийг сүүний чиглэлийн эрчимжсэн үхрийн аж ахуй эрхлэгчдэд хөнгөлөлттэй нөхцлөөр Мал хамгаалах сангаар дамжуулан олгосон.
7. Зөгийн аж ахуй эрхлэж буй аж ахуйн нэгжүүдэд хөнгөлөлттэй зээлийн дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор төсөл сонгон шалгаруулалт хийн 7 аж ахуйн нэгжид нийт 35 сая төгрөгийн зээлийг жилийн 3.6 хувийн хүүтэй 5-н жилийн хугацаатай олгосон.
8. Зөгийн аж ахуйг дэмжих зорилгоор 34.1 сая төгрөгийн үнэ бүхий 231 ширхэг башкер үүлдрийн эх зөгийг иргэн, аж ахуйн нэгжид зээл хэлбэрээр олгох ажлыг Мал хамгаалах сан, Монголын зөгийчдийн нийгэмлэгтэй хамтран зохион байгуулсанаар 2018 онд зөгийн бүлийн тоо 250-аар нэмэгдсэн. 
9. Сэлэнгэ аймгийн Шаамар сумын Дулаанхаан тосгонд зөгийн зоорь байгуулсан.
10. Шинэ хөдөө төсөл, жимс жимсгэнэ, малын үржил /Булган/ төслийн хүрээнд “Герефорд” үүлдрийн үржлийн өсвөр бух 25 толгой, Сэлэнгэ үүлдрийн үржлийн бух 100 толгой, Баяд үүлдрийн үржлийн өсвөр хуц 160 толгой, Дархад үүлдрийн үржлийн өсвөр хуц 200 толгой, Эрчмийн хар омгийн үржлийн өсвөр ухна 180 толгой, Герефорд үүлдрийн бухны гүн хөлдөөсөн үр 6000 ширхэг, зохиомол хээлтүүлгийн 4 иж бүрдэл тоног төхөөрөмжийг нийлүүлсэн. 
11. Улсын хэмжээнд 166 тэжээлийн үйлдвэр, цех байгаагаас 68 нь байнгын болон түр ажиллагаатай, 49 нь огт ажиллагаагүй байна. Энэ судалгаан дээр тулгуурлан тэжээлийн үйлдвэрүүдийн байршлыг бүсчлэн гаргав. Манай улсад нутагшсан бургалтай сортын царгасны үр үржүүлдэг “Хүүлэй хааны хишиг” ХХК-тай хамтран байгалийн эрсдэлд өртөмтгий аймгуудад уурагт таримал тэжээл тариалах ажлыг эхлүүлж Булган, Сэлэнгэ, Төв аймагт тус бүр 100 га-д царгас тариалах, үр үржүүлэх ажилд дэмжлэг үзүүлж тэжээл үйлдвэрлэлийг 2018 онд 1200 тн ногоон тэжээлээр нэмэгдүүлсэн ба 1000 га-д царгас тариалах ажлыг зохион байгуулсан. Мөн царгасны үр үржүүлэх 720 га талбай, хөх тарианы үр үржүүлэх 200 га талбайг нэмэгдүүлж малын тэжээл тариалалалтыг 0,05 хувиар өсгөсөн байна.

2018 онд Улсын аварга фермерээр шалгарсан иргэд, аж ахуйн нэгж

1. Архангай аймгийн Чулуут сумын зуун мод багийн сарлагийн үнээний фермер Лундаагийн Мясардорж,
2. Увс аймгийн Улаангом сумын 8- р багийн фермер Төлхийн Алтангэрэл,
3. Нийслэлийн Хан-Уул дүүргийн 13 –р хорооны шувууны фермер “Угтуул-Алтай” ХХК тус тус шалгарсан.

2019 оны эхний улиралд

1. Эрчимжсэн мал аж ахуйн хөгжлийг дэмжих" үндэсний хөтөлбөрийг танилцуулах, хөтөлбөрийн төлөвлөгөөний төслийг хэлэлцүүлэх зөвлөлдөх уулзалтыг төрийн байгууллага, хувийн хэвшил, мэргэжлийн холбоодыг оролцуулан (2019.02.27) зохион байгууллаа. Оролцогчид мал аж ахуйн салбарт хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж буй ажлууд, тариалангийн бүс нутгийн тухай, эрчимжсэн мал аж ахуйн чиглэлийн мэргэжилтэн бэлтгэх шаардлага, боломжийн талаар хэлэлцүүлэг өрнүүлсэн.
2. “Эрчимжсэн мал аж ахуйн хөгжлийг дэмжих” үндэсний хөтөлбөрт Мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийг бүсчлэн төрөлжүүлж хөгжүүлэх, импортыг бууруулж, экспортыг дэмжих, эрчимжсэн аж ахуй эрхлэгчдийн эдийн засгийн үр өгөөжийг сайжруулах зорилго бүхий 7 үндсэн зорилтын хүрээнд 54 зорилтот үйл ажиллагааг 2 үе шаттай хэрэгжүүлэхээр тусгасан. Эдгээр  үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх 158 арга хэмжээний төлөвлөгөөг батлуулсан. Төлөвлөгөөг энд дарж үзнэ үү.
3. Эрчимжсэн мал аж ахуйн  төвийн бүсийн уулзалт, зөвлөгөөнийг Дархан-Уул аймагт /2019.04.12/ зохион байгуулллаа. Энэ зөвлөгөөнөөр "Эрчимжсэн мал аж ахуйн хөгжлийг дэмжих" үндэсний хөтөлбөрийн танилцуулга, түүнийг хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг хэлэлцсэн. Төвийн бүсийн энэхүү зөвлөгөөний үеэр эрчимжсэн МАА-г хөгжүүлэхийн тулд жижиг, дунд, том фермер, аж ахуйн нэгжийг оновчтой тодорхойлох, үүний дагуу стандарт тогтоох, гадаадаас өндөр ашиг шимт мал оруулж ирэх асуудалд уян хатан хандах, малын ашиг шим, үүлдэр угсааг сайжруулах зориулалт бүхий үржүүлгийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг дэмжих улмаар өвс, тэжээлийн газар, талбайг шийдэж өгөх, жижиг оврын тоног төхөөрөмжийг хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр нийлүүлэх зэрэг саналуудыг зөвлөгөөнд оролцогчид гаргасан.
4. Монгол улсад Хувийн хэвшлийн оролцоотойгоор мал аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүн болон хүнсний ногооны үйлдвэрлэлийн нэмүү өртгийн сүлжээг хөгжүүлэх /SECiM/” төсөл Дархан-Уул аймагт амжилттай хэрэгжиж байна. Тус төслөөс эрчимжсэн мал аж ахуйн салбарыг хөгжүүлэх хүрээнд олон ажлуудыг шат дараатайгаар хэрэгжүүлж байгаа олон жишээг энэ зөвлөгөөний үеэр танилцууллаа. Эдгээрээс онцлоход энэ оны ирэх 6 дугаар сараас эхлэн Хонгор суманд сүүний хөргөлтийн төвийг байгуулахаар ажиллаж байна.

2019 оны 1 дүгээр улиралд Азийн Хөгжлийн банкны Хөдөө аж ахуй, хөдөөгийн хөгжил төслийн нэмэлт санхүүжилт төслийн хөрөнгөөр  Швацарь улсаас оруулж ирсэн  сүүний чиглэлийн “Голштейн” (Хар тарлан), “Симменталь”, мах-сүүний чиглэлийн “Brown Swiss”, “Original Brounvieh”, “Ангус” \Улаан\, махны чиглэлийн “Лиммузин” үүлдрийн өндөр ашиг шимт хүйс жолоодсон 1200 тун охин үр, 12800 тун гүн хөлдөөсөн үр, нийт 14000 тун үрийг, /Төрлөөр нь авч үзвэл - Өндөр ашиг шимт хүйс жолоодсон сүүний чиглэлийн Хар тарлан “Голштейн” 100, хар тарлан 100, “Симменталь” 200, мах-сүүний чиглэлийн “Алатау” үүлдэр “Brown Swiss” 100, “Original Brounvieh” 200, “X-Benissimo” 100, “Ангус” \Улаан\ 200, махны чиглэлийн “Лиммүзин” үүлдрийн 200, нийт 1200 тун үр/, гүн хөлдөөсөн сүүний чиглэлийн “Хар тарлан” 2600, Симменталь 2600, мах-сүүний чиглэлийн “Ангус” 1500, “Алатау” 4600, махны чиглэлийн “Лимузин” 1500, нийт 12800 тун үрийг 4-р сарын 29 нд  МУСҮТ-д  хүлээлгэж өгсөн

2019 оны 05-р сарын 24-нд  Дорнод аймагт Эрчимжсэн мал аж ахуйн  Зүүн бүсийн уулзалт, зөвлөгөөн зохион байгуулахаар төлөвлөн ажиллаж байна.

Дэлгэрэнгүй мэдээллийг энд дарж үзнэ үү.